Một số từ tiếng Tây khi nói bồi dùng rất nhiều nhưng ai đó bảo dịch ra tiếng Việt thì mình chưa chắc đã dịch được ra ngay. "Common sense" thuộc kiểu vậy. Lâu nay vẫn nghĩ sẽ cố lục xem từ này cắt nghĩa ra thế nào thì hợp lý.
Lục trên Internet một tí, hóa ra quả này khó dịch thật. Bác Nguyễn Xuân Long cắt nghĩa "common sense là … common sense" (he he, mình nhiều lúc cũng trả lời rứa). "Đó là những mớ kiến thức căn bản thông thường trong cuộc sống, cần thiết cho sự sinh tồn và giao tiếp".
Các bạn trên Wiktionary dịch ra là "lẽ thường" nghe cũng hay nhưng có lẽ chưa đủ. Trên Wikipedia cũng có 1 bài về "common sense" nhưng mới chỉ có tiếng Tây, chưa có tiếng ta. Theo đó, "common sense" hàm ý bao gồm những gì đa số mọi người nhất trí là đúng hoặc sai theo "cảm giác" tự nhiên. "Common sense" tương ứng với những kiến thức, kinh nghiệm mà đa số mọi người được cho là phải có.
Theo định nghĩa kiểu từ điển thì "common sense" là "tri giác tốt" (good sense) và suy xét đúng đắn của mỗi cá nhân đối với những vấn đề thực tiễn. Nó không liên quan gì đến việc những người khác nghĩ gì hay cảm thấy như thế nào.
Ai dà, nói chung là vẫn hơi mông lung tí. Nhưng mà, khi ai đó được khen là "good common sense" thì có thể hiểu là người đó có hành xử, suy nghĩ tinh tế, đúng đắn, hợp lẽ. Còn bị chê là "no common sense" hoặc "having common sense problems" thì kẻ bị chê hẳn là vô duyên, có vấn đề về tư duy thông thường, hay quá ngố dưới mức bình thường. Kiểu đi đám ma mà cười nói tô hô chẳng hạn. Hoặc tự nhiên đi cãi nhau chuyện mặt trời mọc ở đằng đông.
Theo mình, có "common sense" phổ quát và "common sense" khu biệt. Phổ quát theo nghĩa ai ai cũng phải có: vui thì cười, buồn thì méo xệ. Khu biệt nghĩa là các "chuẩn mực" hiểu biết, kinh nghiệm, hành vi phải có trong một nhóm nhất định – những "common sense" này có thể chỉ có ý nghĩa trong nhóm đó, khi ra khỏi phạm vi nhóm có khi thành "nonsense". Ví dụ như trong một tổ chức bảo vệ môi trường chẳng hạn, nếu có cô/chú nhân viên nào đó đưa ý tưởng nhập rác thải điện tử từ nước ngoài về bán để tạo nguồn thu cho cơ quan thì rõ là "having no common sense".
Bệnh "thiếu common sense" viết ra thì tưởng bệnh Tây. Dưng mà mình gặp ở người Việt hơi bị nhiều.
